İdari işlemlere karşı iptal davası; işlemlerin yetki, şekil, sebep, konu açısından hukuka aykırı olmaları halinde açılabilir. Hukuka aykırı işlemler şu şekilde tespit edilir:
1. Yetki Bakımından Hukuka Aykırı İdari İşlemler: İdari makamlar, kanunun açıkça yetki vermediği bir idari işlemi yapamazlar. İdare hukukunda idarenin “yetkisizliği” asıl, yetkisi ise istisna olarak kabul edilir. Yetkisiz bir iadari makam tarafından yapılan idari işlemin daha sonra yetkili makam tarafından kabul edilmiş olması dahi, hukuka aykırı idari işleme hukukilik kazandırmaz. İdari işlemlerin yetki bakımından hukuka aykırılığı tespit edilirken şu hususlara dikkat edilmelidir.
Her idari birimin yetkisi bir coğrafi alan ile sınırlıdır. İdarenin yetkili olduğu yer dışında kalan alanlarda işlem yapması mümkün değildir. Örneğin, A belediyesi B beldiyesinin sınırları içinde kalan bir yerde çevre düzenlemesi yapamaz. Örneğin, Ankara’da görevli olan bir polis memurunun maç için geçici olarak İstanbul’da yaptığı görev nedeniyle disiplin suçu işlediği iddia edildiğinde; İstanbul Polis İl Disiplin Kurulu disiplin cezası vermeye yetkili değildir. Çünkü, polis memuru Ankara İl Emniyet Müdürlüğü’nün kadrosundadır. Disiplin cezası vermeye yetkili yer Ankara Polis İl Disiplin Kurulu’dur.
Bazı durumlarda idari kurumun işlem yapma yetkisi, belli bir zaman dilimi ile sınırlandırılmıştır. İlgili idare işlem yapma yetkisini belirlenen sürede kullanmadığı takdirde, yapılan işlem hukuka aykırı hale gelir.
İdari işlemler ast üstün; üst de astın yetkisine giren bir işlemi yapamaz. Her ne kadar üstün astı denetleme ve yönelndirme yetkisi varsa da onun yerine geçerek işlem yapamaz. Örneğin, kaymakam valinin yetkisine giren bir işlem tesis edemeyeceği gibi, vali de kaymakam yerine geçecek biçimde onun yetkisine giren bir konuda işlem yapamaz.
Bir idari merci başka bir idari merciin yetkisine giren bir konuda işlem yapamayacağı gibi, aynı idari mercinin bir oraganı da başka bir organının sahip olduğu yetkiyi kullanarak işlem yapamaz. Örneğin, imar müdürlüğü, belediye encümenine ait olan imar uygulaması yapma yetkisini kullanarak arazide imar uygulaması yapamaz.
Usulde paralellik ilkesi gereği, bir idari işlemi hangi kurum yapmışsa işlemde değişiklik yapma, kaldırma veya geri alma yetkisi de o kuruma aittir. İşlemde değişiklik yapılırken veya geri alınırken bu ilkeye uyulmaması işlemin iptali nedenidir. Örneğin, atanması bir bakanlık tarafından yapılan bir memurun görevine valilikçe son verilmesi halinde işlem yetki bakımından hukuka aykırıdır.
İdarenin yetki alanına girmeyen yasama veya yargı yetkisi kapsamında olan bir konuda idare işlem yapılması hukuka aykırıdır. Örneğin, vergi koyma ve miktarını belirleme yetkisi yasama organına aittir, idare bu konuyla ilgili idari işlem tesis edemez. İdareninin kanun ile düzenlenmesi gereken bir konuda yönetmelik, genelge, tüzük gibi düzenleyici işlemler yapma yetkisi yoktur. Örneğin, Adalet Bakanlığı ceza yargılaması usulü ile ilgili kurallar koyamaz. Çünkü, ceza yargılaması 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu ile yapılmakatadır.
İdare hukukunda kamu hizmetlerinin kesintisiz ve düzenli yerine getirilebilmesi için, imza devri veya vekalet verme yönteminin kullanılması kabul edilmektedir. Ancak, imza yetkisinin devri veya vekalet verme işleminin devri için yasada açık hüküm bulunmalıdır. Yasada açık hüküm olmadan yapılan imza yetkisi devri veya vekalet işlemine dayanarak yapılan tüm idari işlemler hukuka aykırıdır. ürkiye’de imza yetkisinin devri veya vekalet verme “OLUR” şeklinde bir işlemle yapılmaktadır.
2. Şekil Bakımından Hukuka Aykırı İdari İşlem: Tüm idari işlemler belirli biçim şartlarına uyarak tesis edilirler. İdari işlemin hukuki geçerlilik kazanabilmesi için yasa, tüzük yönetmelik gibi mevzuatta öngörülen biçim koşullarına uygun yapılması gerekir. İdari işlem yapılırken ön bir karar alınması veya bir görüş alınması gerekiyorsa, bu aşama atlanarak yapılan işlem hukuka aykırı hale gelir. Örneğin, üniversteye araştırma görevlisi kadrosu için başvuran akademisyenin talebi, ilgili anabilim dalının görüşü alınmadan reddedilmişse, yapılan işlem hukuka aykırı olup iptal edilmesi gerekir. İdari işlem tesis edilmeden önce, işlemden etkilenecek kişinin savunmasının alınması şartı varsa, mutlaka savunma alınarak karar verilmelidir. Örneğin, memurlar ve diğer kamu görevlileri hakkında savunma hakkı tanınmadan disiplin cezası verilemez (Anayasa m.129). Bu kurala aykırı bir biçimde savunma alınmadan disiplin cezası verilen memur hakkındaki işlem iptal edilir.
3. Sebep Yönünden Hukuka Aykırı İdari İşlem: İdari işlemlerde sebep; idarenin, idari işlemi yapma gerekçesi, idari işlemi yaparken hangi kamusal hizmet veya gerekliliği göz önüne alarak işlem yaptığıdır. İşlem takdir yetkisinin kullanımına dayalı olsa bile sebepsiz yapılamaz. Çünkü, sebebi olmayan idari işlemin kamu yararına olup olmadığı denetlenemez. İdari işlemin dayandığı sebep hukuka ve idarenin açıkladığı sebepler gerçeğe aykırı ise idari mahkemeler işlemin iptali kararı verir. Örneğin, bir gösteri yürüyüşüne katılan memurun gözaltına alındığının öğrenilmesi üzerine, idare tarafından “politik faaliyetlere katılmak” sebebiyle görevine son verilmesi halinde, idari işlemin sebep unsur yönünden hukuka aykırı olmasına yol açar. Çünkü, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nda ve yönetmeliklerde memuriyetten çıkarılma nedenleri arasında “polititik faaliyetlere katılmak” gibi genel bir neden mevcut değildir.
4. Konu Nedeniyle Hukuka Aykırı İdari İşlem: İdari işlemin konusu; o idari işlemin meydana getireceği hukuki neticedir. Örneğin, kamulaştırma işleminin konusu, bir kimseye ait gayrimenkul mülkiyetinin bedeli karşılığında idareye geçirilmesidir. Konu bakımından hukuka aykırılık, esasa ilişkin hukuk kuralının yanlış veya eksik uygulanması ile ortaya çıkar. İdare, bazı durumlarda açık olan hukuk kurallarını yerine getirmek istemez. Örneğin, İstanbul’daki bazı belediyeler yürütmenin durdurulması kararlarını ya eksik yerine getirmekte ya da hiç yerine getirmemektedirler. Bu gibi durumlarda yapılan işlem konu bakımından hukuka aykırıdır. Kanuni dayanağı olmadan idari işlemlerle kişilere ek sorumluluklar getirilemez. Örneğin, marketlere belli miktarda mal stoku bulundurma zorunluluğu getiren belediyenin işlemi konu bakımından hukuka aykırıdır. İdare, kanunun açıkça yasakladığı konularda idari karar alarak işlem yapamaz. Örneğin, herhangi bir Bakanlık bünyesindeki memurların siyasi parti üyeliğine izin verilmesine karar veremez. Belli kesimler veya belli durumda olan kişiler için çıkarılan kurallar genişletilerek, kıyas yoluyla benzer durumda olanlara veya başkalarına uygulanamaz. Aksi takdirde,idari işlem konu bakımından hukuka aykırı hale gelir. Örneğin, muhasebe bürolarının kat mülkiyetine tabi yerlerde faaliyet göstermesine ilişkin esasları düzenleyen kurallar genişleterek avukat ofislerine uygulanamaz.,
5. Amaç Yönünden Hukuka Aykırı İdari İşlem: İdare hukukunda tüm idari işlemelerin genel amacı “kamu yararı” olarak ifade edilir. Ancak, kanunlar bu genel amacın dışında özel bazı amaçlar için de idari işlem tesis edilmesini gerektirebilir. İster genel amaçla isterse kanunun öngördüğü özel amaçla yapılmış olsun, tüm idari işlemlerin amaç bakımından hukuka uygun yapılması gerekir. Kamu yararı genel amacına veya o işlem için kanunla belirlenmiş özel amaca aykırı yapılan işlemler, amaç yönünden hukuka aykırı idari işlem olarak kabul edilir. Özellikle belirtelim ki, işlemin amaç yöününden hukuka aykırı olduğunun davacı tarafından ileri sürülmesi gerekir. Aksi takdirde, idari mahkemeler işlemin amaç yönünden hukuka aykırı olup olmadığını değerlendirme konusu yapmaz.
Bu yazı bilgilendirme amaçlı olup, hukuki tavsiye veya hukuki mütalaa niteliğinde değildir. Bir dava açmadan önce Bekenbey Legal Hukuk Bürosu avukatlarından hukuki yardım almanız hak kaybı yaşamamanız için önemli ve gereklidir
留言